W konsekwencji ogłoszenia upadłości cały majątek – co do zasady – wchodzi do masy upadłości, a następnie podlega likwidacji. Syndyk będzie dążył do sprzedaży wszystkich składników majątkowych w celu uzyskania jak największej kwoty, którą następnie przeznaczy na zaspokojenie wierzycieli. Dotyczy to również nieruchomości spełniających funkcje mieszkaniowe. Czy zatem upadły pozostaje bez środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych?
Niekoniecznie. Przepisy ustawy Prawo upadłościowe – art. 342a przewidują możliwość wydzielenia upadłemu, ze środków masy upadłości środków pieniężnych na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Zgodnie ze wskazanym przepisem, jeżeli upadły jest osobą fizyczną i w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy.
Zatem podstawowym warunkiem skorzystania z tej regulacji jest wejście do masy upadłości lokalu mieszkalnego lub domowy jednorodzinnego. Upadły, który nie dysponował nieruchomością w chwili ogłoszenia upadłości, nie będzie mógł skorzystać z tego dobrodziejstwa. Ponadto wymagane jest zamieszkiwanie upadłego w tym domu/lokalu, jak również konieczność zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu. Jeżeli upadły faktycznie nie zamieszkiwał w nieruchomości, nie zaspokajał w ten sposób swoich potrzeb mieszkaniowych – nie może liczyć na wydzielenie dla niego z masy upadłości środków pieniężnych. Z kolei w odniesieniu do przesłanki konieczności zaspokajania potrzeb mieszkaniowych upadłego i jego bliskich wskazuje się, że krąg tych osób nie obejmuje tylko najbliższych krewnych, ale również osoby niespokrewnione z upadłym.
Decyzję w tym zakresie podejmuje sędzia-komisarz na wniosek upadłego, który powinien określić między innymi jakiej kwoty się domaga i na jaki okres, uwzględniający ustawowe granice od 12 do 24 miesięcy. Z uwagi na to, że ceny najmu mogą być bardzo zróżnicowane w różnych częściach kraju, ustawodawca zdecydował, że kwota wydzielona upadłemu powinna odpowiadać przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości.
A jeżeli nieruchomości jeszcze nie sprzedano?
Co do zasady uzyskanie przez upadłego kwoty na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych może nastąpić dopiero po zbyciu nieruchomości, jednak z uwagi na długotrwałość tego procesu, przewidziano możliwość wypłacenia upadłemu zaliczki na poczet tej kwoty. Warunkiem tutaj jest, aby fundusze masy upadłości na to pozwalały. Zaliczka będzie stanowiła tylko pewien odsetek łącznej kwoty, jednak przynajmniej w początkowym okresie pozwoli na zapłatę czynszu bądź pokrycie kaucji przeznaczonej na poczet nowego mieszkania.